Jak należy posługiwać się kompasem?

Jest bardzo wiele modeli tych urządzeń, różniących się budową i materiałem, z jakiego są wykonane. Kompas osadzony na plastikowej płytce doskonale nadaje się do pracy z mapą, ale łatwo go połamać. Z kolei kompas wojskowy w metalowej obudowie jest bardzo wytrzymały, ale mapę zorientować jest trudniej. Oprócz tradycyjnych kompasów mamy do dyspozycji kompasy elektroniczne oraz urządzenia GPS – umożliwiają one bardzo precyzyjną orientację w terenie, dostarczają wielu danych i są zintegrowane na przykład z aparatem fotograficznym. Jeśli jednak w takim urządzeniu wyczerpią się baterie albo wystąpią zakłócenia podczas pracy, znowu trzeba będzie wrócić do tradycyjnych metod.

Północny biegun magnetyczny nie pokrywa się z północnym biegunem geograficznym. Aby na podstawie wskazań kompasu ustalić geograficzny kierunek północny, należy uwzględnić tak zwaną deklinację magnetyczną. Wartości deklinacji magnetycznej dla danego terenu są co prawda znane, ale nie są niezmienne. Poza tym występują lokalne anomalie magnetyczne, które mogą zmienić wskazania kompasu o kilkadziesiąt stopni. Poza tym trzeba pamiętać, że wskazania kompasu zmieniają się pod wpływem sąsiedztwa metalowych przedmiotów i urządzeń takich jak włączone latarki czy telefony komórkowe.

Tak naprawdę północ wyznacza się na trzy sposoby. Północ geograficzna (ta na mapie i wyznaczona przez Gwiazdę Polarną) określona jest przez układ zbiegających się na biegunie południków. Nazywamy ją także północą rzeczywistą. Północ magnetyczna albo kompasowa jest wyznaczona przez linie sil pola magnetycznego. Jest jeszcze północ topograficzna wyznaczona przez linie siatki kilometrowej na mapie. Nie trzeba się jednak tym martwić. Na ogół używamy kompasu do orientowania mapy lub określania swojej pozycji w terenie, a w takim przypadku możemy uznać, że północ kompasowa i rzeczywista pokrywają się.

Mapa jest zorientowana wtedy, gdy kierunki na mapie pokrywają się z kierunkami w rzeczywistości. Mapy drukuje się tak, że północ zawsze jest u góry. Aby zorientować mapę, wystarczy zatem ustalić, gdzie jest północ w terenie, w którym się znajdujemy. Kładziemy kompas na mapie (najlepiej gdyby miał przezroczystą podkładkę). Kierunek północ – południe wyznaczony przez kompas powinien pokryć się z przebiegiem pionowych linii siatki kartograficznej. Obracamy mapę, a gdy linia wyznaczona przez wskazówki kompasu pokryje się z liniami siatki, mapa jest zorientowana.

Aby określić, gdzie się znajdujemy, przede wszystkim musimy zorientować mapę. Gdy mapa jest już zorientowana, należy pamiętać, aby jej nie obracać. Teraz znajdź w terenie jakiś charakterystyczny obiekt, który łatwo zidentyfikować na mapie (wzniesienie, jezioro, budynek itp.). Przyłóż do oznaczenia tego obiektu na mapie krawędź kompasu (albo linijkę, jeśli ją masz) i obróć tak, by linia krawędzi celowała w ten obiekt. Narysuj na mapie linię będącą przedłużeniem tego kierunku. Powtórz tę czynność jeszcze co najmniej raz. Punkt, w którym przetną się linie, to miejsce, w którym się znajdujesz.

Aby dokładnie wyznaczyć azymut, musimy uwzględnić odchylenie magnetyczne. Azymut (czyli kąt między północą a kierunkiem marszu) umożliwia precyzyjną nawigację w terenie: ustalenie swojego położenia oraz marsz do punktu docelowego.